ਦਸਤਕ

ਕਮਲੇਸ਼ ਉੱਪਲ ਬਰਤੋਲਤ ਬ੍ਰੈਖ਼ਤ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪੰਜਾਬੀ ਬਰਤੋਲਤ ਬ੍ਰੈਸ਼ਟ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਰਮਨ ਨਾਟਕਕਾਰ (1898-1956) ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਨਾਟ-ਸਾਹਿਤ ਰਚਿਆ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡੇ। ਬ੍ਰੈਖ਼ਤ ਦੀ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਸੋਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਰੰਗਮੰਚ ਜਾਂ...

ਫਰੈਂਕ ਡਬਲਯੂ ਚਿਨਾਕ ਵਿਡੰਬਨਾ ਦੇਖੋ, ਪਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਡੇਗਣ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਅਮਰੀਕੀ ਯੁੱਧ ਮੰਤਰੀ ਹੈਨਰੀ ਐੱਚ. ਸਟਿਮਸਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਿਚਾਰ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਾਗਾਸਾਕੀ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਫਿਰ ਮੰਦਭਾਗੀ ਗੱਲ ਇਹ...

ਆਪਣਾ ਵਤਨ ਗਵਾਚ ਗਿਆ ਜਸਵੰਤ ਜ਼ਫ਼ਰ ਮੇਰਾ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇਰਾ ਮੁਲਕ ਈਜਾਦ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਆਪਣਾ ਵਤਨ ਗਵਾਚ ਗਿਆ ਤੈਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਨਾਹਰਾ ਮਿਲਿਆ ਮੈਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਲਾਰਾ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਰੂਹਾਂ ਵਿਚਲਾ ਨਾਚ ਗਿਆ ਆਪਣਾ ਵਤਨ ਗਵਾਚ ਗਿਆ ਤੂੰ ਤੇ...

ਜੋਗਿੰਦਰ ਕੌਰ ਅਗਨੀਹੋਤਰੀ ਕਥਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਬਚਨੋ ਦੀ ਉਮਰ 75 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਸਰੀਰਕ ਪੱਖੋਂ ਤਕੜੀ ਪਈ ਸੀ। ਉਹ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ...

ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੱਧਣ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਲਿਪੀ ਦੀ ਆਮਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਹਿਤ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਿੰਡਾਂ-ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਵਾਲੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਖ਼ੁਸ਼ੀ-ਗ਼ਮੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਉੱਪਰ ਲੈਅਮਈ ਬੋਲ ਉਚਾਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਲੈਅਮਈ ਬੋਲ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ...

ਮਲਵਿੰਦਰ ਹਰ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਕਤ ਕਦੀ ਵੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਕਿਰਤ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੰਦੀ। ਕਿਰਤ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਦੀ। ਵਕਤ ਨਾਲ ਕਿਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵੀ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤ ਦੇ ਨਵੇਂ...

ਥਰਿਟੀ ਈ. ਭਰੂਚਾ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਜਾਣ ਦਿਆਂ? ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰੇਂਗੀ। ਐਤਵਾਰ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ‘ਮਦਰਜ਼ ਡੇਅ’ ਮਨਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਰੇ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਸਹੀ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਤੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ...

ਸੁਮੀਤ ਸਿੰਘ ਉੱਘੇ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਵੀ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਦੇ 11 ਮਈ 2024 ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਵਿਛੋੜੇ ਨਾਲ ਸਮੁੱਚੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜਗਤ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਮਹੂਰੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਘਾਟਾ ਪਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਲਾਣੇ...

ਆਤਮਜੀਤ ਡਾਕਟਰ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਭਾਟੀਆ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ-ਜਗਤ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੇਕਲੀ ਪਛਾਣ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ, ਗੰਭੀਰਤਾ, ਇਕਾਗਰਤਾ, ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਾਸਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪਿਛਲੇ 45-50 ਸਾਲਾਂ ਤੋ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਰਪਿਤ ਪਾਠਕ, ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ...

ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ ਸੋਹਣੀ ਸਦਾ ਰਾਮ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਲਾਸਕੀ ਕਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਥਲੀ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵੀ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ - ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਖ, ਦਮੋਦਰ ਆਦਿ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਮਲਵਈ ਕਿੱਸਾਕਾਰ...

ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ ਪਥੌਰਾਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਕਮਰਾ ਪੱਥਰ ਦਾ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਪਹਾੜ ਦੀ ਢਲਾਣ ਉੱਤੇ ਬਣਿਆ ਉਹ ਕਮਰਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕਦੀ ਕੋਈ ਤੀਲ੍ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਾਲ਼ੀ। ਵਾਦੀ ਵੱਲ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਰਾ...

ਹਰੀਸ਼ ਜੈਨ ਅੱਜ ਭਾਵ 11 ਮਈ ਨੂੰ ਵਰ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਗੱਲ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਹੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਸਵੇਰ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਪੁਸਤਕ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਾ ਸੀ ਉਸ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਥਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੋਢਾ...

’ਨ੍ਹੇਰੀਆਂ ਸੁਰੰਗਾਂ ਕੇਵਲ ਸਿੰਘ ਰੱਤੜਾ ਬੰਦੇ ਦੀ ਵੀ ਜ਼ਾਤ ਕੇਹੀ ਹੈ, ਪਰਵਾਸੀ ਅਗਿਆਤ ਜੇਹੀ ਹੈ। ਕਿੱਥੋਂ ਆਇਆ, ਕਿੱਧਰ ਜਾਣਾ, ਉਲਝਣ ਵੀ ਦਿਨ ਰਾਤ ਜੇਹੀ ਹੈ। ਤੇਰੀ ਦਿੱਤੀ ਤਿਊੜੀ ਪ੍ਰੇਮ ’ਚ, ਮੇਰੇ ਲਈ ਸੌਗਾਤ ਜੇਹੀ ਹੈ। ਸੁੱਚੀ ਕਿਰਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਤਾਜ਼ੀ,...

ਸੋਹਣ ਲਾਲ ਗੁਪਤਾ ਆਪ ਬੀਤੀ ਜੁਲਾਈ 2007 ’ਚ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਸਰਲਾ ਦੇਵੀ ਸਦੀਵੀ ਵਿਛੋੜਾ ਦੇ ਗਈ ਸੀ। 2012 ’ਚ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗਣ ਕਰਕੇ ਸਬੱਬ ਅਜਿਹਾ ਬਣਿਆ ਕਿ 12 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੈਂ ਪਟਿਆਲੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲਗਾਤਾਰ...

ਸ਼ਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਥਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਸਰਕਦੀ ਸਰਕਦੀ ਰਾਤ ਆਪਣਾ ਪੰਧ ਮੁਕਾ ਕੇ ਸਵੇਰ ਦੇ ਗਲੇ ਮਿਲਣ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਸੂਰਜ ਦਾ ਗੋਲਾ ਪੂਰਬ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਆਉਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਹੀ ਦੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਸੂ ਦਾ...

ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇਜ ਇਹ ਘਟਨਾ 12 ਫਰਵਰੀ 2020 ਦੀ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਡਾ. ਫਾਰੂਕ ਅਬਦੁੱਲਾ ਗੁਪਕਰ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਚਲੇ ਆਪਣੇ ਨਿਵਾਸ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਸਨ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੂਰੀ ਬੇਰੌਣਕੀ...

ਰਾਮਚੰਦਰ ਗੁਹਾ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ’ਚੋਂ ਵੀ ਆਸ ਦੀ ਕਿਰਨ ਲੱਭਣੀ ਯਕੀਨਨ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਮਾਨਵੀ ਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਗਾਮ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਰਲਾ ਦਾ ਐੱਨ. ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਬੇਟੀ ਆਰਤੀ ਸਾਰਥ ਨੇ ਘਰ ਪਰਤ ਕੇ ਦੁੱਖ...

ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਦੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਰਮਿਆਨ 19 ਸਤੰਬਰ 1960 ’ਚ ਇਹ ਸੰਧੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਦੋਂਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਨੌਂ ਸਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਧੀ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜ ਸਹਾਇਕ ਦਰਿਆਵਾਂ ਸਤਲੁਜ, ਰਾਵੀ, ਬਿਆਸ,...

ਦੋਸ਼ੀ ਕੌਣ ? ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਬੀਜ ਬੀਜ ਕੇ ਕਿਸ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ, ਮਹੁਰਾ ਮਨੀਂ ਉਗਾਇਆ। ਕਿਹੜਾ ਹੈ ਇਹ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ, ਲਹੂਆਂ ਦਾ ਤਿਰਹਾਇਆ। ਸੂਰਜ ਕਿਰਨਾਂ ਲੱਜਿਤ ਹੋਈਆਂ, ਦੇ ਕੇ ਉਹਨੂੰ ਗਰਮੀ, ਚੰਨ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਦੀ ਠੰਢਕ ਦੇ ਕੇ, ਹੋਵੇਗਾ ਪਛਤਾਇਆ। ਨਿੱਤਰੇ...

ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ ਮਾਨ ਕਥਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਦਿਨ ਬੀਤਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਦੋਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਗੱਲ ਦੀ ਸੂਹ ਕੱਢਣ ਲਈ ਮਾਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਪੂਰੀ ਵਾਹ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਵਾਰ ਵਾਰ...

ਦਲਜੀਤ ਰਾਏ ਕਾਲੀਆ ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਟਿਵਾਣਾ ਵੱਕਾਰੀ ਸਰਸਵਤੀ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੇਖਿਕਾ ਹੈ‌। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਮੁਖੀ ਬਣਨ ਵਾਲੀ...

ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ ਵਿੱਘੜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਕੰਨ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ‘ਹੈਂ? ਕੌਣ ਵਿੱਘੜ ਗਈ? ਕਿਸ ਦੀ ਕਿਸ ਨਾਲ ਵਿੱਘੜ ਗਈ? ਕਿਸ ਦੀ ਬਣੀ ਬਣਾਈ ਗੱਲ ਵਿੱਘੜ ਗਈ? ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।’ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅਲੋਪ ਹੋਇਆਂ ਵਰਗਾ ਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ...

ਵਿਆਹ 50 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਗਦੇਵ ਸ਼ਰਮਾ ਬੁਗਰਾ ਸਾਦ ਮੁਰਾਦੇ ਵਿਆਹ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਬੱਸ ਲੱਡੂ ਜਲੇਬੀ ਕੜਾਹ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਕੋਰੇ ਭੁੰਜੇ ਵਿਛਾ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਜੰਞ ਕੋਰਿਆਂ ਉੱਪਰ ਬਹਾ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਪ੍ਰੀਹੇ ਹੱਥੋਂ ਹੱਥੀਂ ਵਰਤਾ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਦੇਗੇ ਪਤੀਲੇ ਪਲੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ...

ਹਰਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾਰ ਜੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਲਫ਼ਜ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈ ਕੇ ਨਾ ਬੁਲਾਉਣ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਤਨੀਆਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ।...

ਸੁਰਿੰਦਰ ਗੀਤ ਕਥਾ ਪ੍ਰਵਾਹ “ਲੈ! ਫਿਰ ਅੱਜ ਫਿਰ ਸਵੇਰੇ ਈ ਆ ਗਿਆ! ਏਹਨੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ। ਏਸ ਤੋਂ ਤਾਂ ਨਾਈਟ ਸ਼ਿਫ਼ਟ ਚੰਗੀ ਐ। ਕੋਈ ਸਿਰ ’ਤੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ...। ਖੜ੍ਹਾ ਰਹੇ... ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰੀ ਜਾਣੈ!” ਮੈਂ...